Organizowanie społeczności lokalnej – praca środowiskowa

SPOŁECZNOŚĆ LOKALNA

Mianem społeczności lokalnej określa się zbiorowość zamieszkującą wyodrębnione, stosunkowo niewielkie terytorium, jak np. parafia, wieś, czy osiedle, w której występują silne więzi wynikające ze wspólnych interesów i potrzeb, a także z poczucia zakorzenienia i przynależności do zamieszkiwanego miejsca.¹

Podobnie w Słowniku Socjologicznym pod red. K. Olechnickiego i P. Załęckiego, że społeczność lokalna to zbiorowość zamieszkująca pewne wspólne terytorium (środowisko lokalne, określoną przestrzeń własnej egzystencji). To skupisko osób relatywnie samowystarczalnych, wśród których zaobserwować można trwały system więzi i interakcji społecznych, jak również określony interes społeczny, wynikający z zagospodarowania i użytkowania określonego terytorium. Charakteryzuje się silnym poczuciem przynależności do danego terytorium (schemat lokalny) oraz grupy i identyfikacją jednostek z grupą społeczną zamieszkującą wspólne terytorium.²

B. Szacka wskazuje, że w wielu definicjach społeczności lokalnej występują w literaturze przedmiotu na ogół trzy stałe elementy: terytorium, interakcje społeczne i więź psychiczna, wyrażające się w poczuciu wspólnoty z ludźmi (jednostkami i grupami) zamieszkującymi określone terytorium, a także w szczególnym stosunku (często bardzo emocjonalnym) postrzeganym jako nasze wspólne miejsce.³

ORGANIZOWANIE SPOŁECZNOŚCI LOKALNEJ

Organizowanie i wspieranie w rozwoju społeczności lokalnych zaczyna być powoli ważnym nurtem w pomocy społecznej. Docenienie roli wspólnot w rozwiązywaniu problemów, tworzenie programów i projektów odwołujących się do idei solidaryzmu społecznego, pracy na potencjałach ludzi i idei empowermentu są nową odsłoną aktywnej pomocy społecznej. W ramach projektu „Tworzenie, rozwijanie standardów usług pomocy i integracji społecznej” stworzony został Model środowiskowej pracy socjalnej/organizowania społeczności lokalnej, który systematyzuje podejście środowiskowe, pokazuje główne założenia i wartości, wyznacza kierunek metodyczny.⁴ Zdaniem B. Szatur-Jaworskiej organizowanie środowiska lokalnego jest działalnością, mającą na celu wspomaganie rozwoju całego środowiska i tworzących je ludzi, m.in. poprzez wspieranie społecznej aktywności, upowszechnianie pożądanych wzorów, zaspokajanie potrzeb i stosunków społecznych, oddolne organizowanie inicjatyw samopomocowych (…).⁵ Z kolei według C. de Robertis, H. Pascal, celem organizowania społeczności lokalnej jest rozwój społeczności lokalnej (zarówno w wymiarze społecznym, jak i ekonomicznym), tworzenie lub odtwarzanie więzi wspólnotowych oraz poczucia tożsamości, wzmacnianie solidarności oraz przeciwdziałanie niekorzystnym zjawiskom przez prowadzenie działań profilaktycznych.⁶

MODEL I JEGO TESTOWANIE

Organizowanie Społeczności Lokalnej (osl) to dynamicznie rozwijająca się obecnie w Europie i w Stanach Zjednoczonych forma pracy środowiskowej. Model powstał na bazie teorii związanych ze środowiskową pracą socjalną i rozwojem społeczności lokalnej (zarówno polskich, jak i zagranicznych, głównie angielskich) oraz doświadczeń praktycznych z zakresu wdrażania programu Centrum Aktywności Lokalnej. Model testowali, pracując w „swoich” społecznościach lokalnych, pracownicy socjalni z ośrodków pomocy społecznej usytuowanych w dużych aglomeracjach, średnich miastach i małych miejscowościach z terenu całej Polski.

ISTOTA MODELU OSL

Model osl ma zastosowanie w pierwszej kolejności w pracy ze społecznościami marginalizowanymi, zagrożonymi wykluczeniem społecznym, bo cały projekt systemowy dotyczy usług świadczonych w ramach szeroko rozumianego systemu pomocy i integracji społecznej. Ale jest otwarty także na działania w innych środowiskach. Co więcej, zakłada się, że rozwój pracy środowiskowej może prowadzić do „emancypacji” środowiska organizatorów społeczności lokalnych i krystalizowania się nowej profesji pomocowej.

„osl należy traktować jako długofalowy proces upodmiotowienia ludzi jako członków konkretnej wspólnoty terytorialnej, tworzenia sieci współpracy i lokalnych struktur, które na stałe będą wspierać rozwój lokalny, umożliwiając społeczności rozwiązywanie własnych problemów, wzmacniając potencjał zarówno grup, jak i całej społeczności i współtworząc środowisko zmiany ukierunkowanej na polepszenie jakości życia. Organizator społeczności lokalnej uruchamia ten pro- ces i wspiera go (…) w myśl zasady od pomocy do samopomocy. Praca w społeczności w oparciu o wartości empowermentu, samopomocy i zaangażowania daje realną szansę na trwałą zmianę i poprawę jakości życia ludzi, ale nie daną przez „kogoś” lub „coś,” tylko wypracowaną przez nich samych.⁷

W procesie organizowania społeczności lokalnej najważniejsi są ludzie oraz ich siła sprawcza, której ujawnianie należy do podstawowych zadań organizatora społeczności lokalnej. Ważne w tym zakresie jest, aby organizator społeczności lokalnej:

• posiadał umiejętności w zakresie poszukiwania sił jednostkowych, odkrywania cech i zainteresowań, które mogą być wykorzystane dla rozwoju indywidualnego lub grupowego;
• dbał o ujawnione siły, poprzez przygotowanie płaszczyzny do ich wykorzystania w taki sposób, żeby podejmowana aktywność umożliwiała zaspokajanie potrzeb (uznania, szacunku, współdziałania itp.); ważne przy tym jest, żeby w początkowej fazie organizowania społeczności proponowane formy działania były na tyle proste, aby ich wykonanie nie przekraczało możliwości danej wspólnoty;
• odkrywał i „wydobywał” siły zbiorowe jako siłę społeczną pozytywnie oddziałującą na szersze środowisko.⁸

KLUCZOWY UDZIAŁ SPOŁECZNOŚCI LOKALNEJ

Zdaniem N. Chojnowskiej-Ochnik, udział społeczności lokalnej w procesie integracji społecznej i rozwiązywania problemów daje następujące korzyści:

• to społeczność mówi, czego potrzebuje oraz jakie są dla niej ważne problemy;
• —społeczność urealnia spojrzenie na sytuację, zwłaszcza przy opracowaniu lub aktualizacji gminnej strategii rozwiązywania problemów społecznych, ponieważ dane statystyczne pokazują sytuację na dużym poziomie ogólności lub nie dotyczą wszystkich problemów;
• umożliwia powstawanie grup i koalicji społecznych na rzecz rozwiązywania określonych problemów, które jeśli zostaną dobrze poprowadzone i/lub wyłonią kompetentnego lidera, mogą przekształcić się np. w organizacje pozarządowe, pozyskiwać środki z dotacji, od sponsorów i prowadzić dzięki temu działania na rzecz swojej społeczności;
• samorząd zyskuje społecznego partnera do działań, zamiast biernego konsumenta jego oferty, a równocześnie może skoncentrować się na bardziej specjalistycznych działaniach i stwarzaniu odpowiedniego klimatu w gminie dla działań społecznych i ich realizatorów;
• — samorząd zyskuje nieocenione źródło informacji o sytuacji społecznej, a równocześnie może uzyskać podpowiedzi co do potrzebnych działań i ich realizatorów;
• aktywizacja społeczności lokalnej prowadzi do powstawania nowych podmiotów typu organizacje pozarządowe czy spółdzielnie socjalne, które dają nowe miejsca pracy „na miejscu”, a to z kolei obniża nieco migrację zarobkową i drenaż potencjału gminy;
• —społeczność włączając się aktywnie w rozwiązywanie swoich problemów doświadcza trudu pracy (staje po stronie instytucji pomocy społecznej), widzi ile i jakich kompetencji trzeba by np. opracować dobrą koncepcję rozwiązania problemu/osiągnięcia celu, pozyskać na nią fundusze, wdrożyć i prawidłowo rozliczyć;
• bardzo cenny jest udział młodzieży w tych działaniach, który oprócz pożytecznego zajęcia czasu i profilaktyki, prowadzi do jej zaangażowania na rzecz pomocy innym dzieciom czy dorosłym; czerpanie z tego satysfakcji, ale i nauka jak się organizować, skutecznie działać w swoim środowisku, może prowadzić do wzmocnienia aktywności obywatelskiej oraz przygotowania już w życiu dorosłym potencjalnych działaczy samorządowych lub na inne odpowiedzialne stanowiska.

Praca ze społecznością lokalną to ciągły proces wspólnego poszukiwania rozwiązań i realizowania potrzeb mieszkańców. Podejmowane działania powinny dążyć do podnoszenia jakości życia mieszkańców tej społeczności. Powinny dążyć do identyfikowania i wzmacniania zarazem kapitału ludzkiego społecznego wspólnoty. Zaproponowany model Organizowania Społeczności Lokalnej, którego wykorzystywanie z powodzeniem obserwujemy w społecznościach amerykańskich, może być zaadoptowany również w Polsce. Oczywiście, należy przy tym zwrócić szczególną uwagę na kilka kluczowych kwestii, jak na przykład poziom zaufania społeczeństwa. Nie mniej jednak umożliwia on, w perspektywie długofalowej, upodmiotowienie ludzi jako członków konkretnej wspólnoty, a także tworzenie sieci współpracy i lokalnych struktur, które na stałe będą wspierać rozwój lokalny. Warto zatem przyglądać się przykładom wykorzystania metody osl w społecznościach lokalnych w Polsce.

Przypisy:

1. Wikipedia z dnia 16.02.2021 r.
2. K. Olechnicki, P. Załęcki, Słownik Socjologiczny, Wydawnictwo Graffiti BC, Toruń 1997, s. 201.
3. B. Szacka, Wprowadzenie do socjologii, Oficyna Naukowa, Warszawa 2003, s. 229.
4. B. Bąbska, M. Rymsza, ABC Organizowania społeczności lokalnej: Organizowanie społeczności lokalnej – metodyka pracy środowiskowej, Poradnik II, Centrum Wspierania Aktywności Lokalnej, Warszawa 2004, s. 9.
5. B, Szatur-Jaworska B., hasło: Praca socjalna, [w:] Leksykon Polityki Społecznej, Warszawa 2001, s. 154.
6. C. de Robertis, H. Pascal, Postępowanie metodyczne w pracy socjalnej z grupami i ze społecznościami, Wydawnictwo Śląsk, Katowice 1999, s. 282-288.
7. B. Bąbska, M. Rymsza, ABC (…), s. 15-21.
8. B. Bąbska, M. Rymsza, ABC (…), za E. Marynowicz-Hetka, s. 21.
9. N. Chojnowska-Ochnik, Rola społeczności lokalnej w integracji, rozwoju społecznym oraz rozwiązywaniu problemów społecznych, Biuletyn Rady ds. Rodzin Województwa Warmińsko-Mazurskiego nr 22, Olsztyn 2008.

Bibliografia:

1. Bąbska B., Rymsza M., ABC Organizowania społeczności lokalnej: Organizowanie społeczności lokalnej – metodyka pracy środowiskowej, Poradnik II, Centrum Wspierania Aktywności Lokalnej, Warszawa 2004.
2. de Robertis C., Pascal H., Postępowanie metodyczne w pracy socjalnej z grupami i ze społecznościami, Wydawnictwo Śląsk, Katowice 1999
3. Olechnicki K., Załęcki P., Słownik Socjologiczny, Wydawnictwo Graffiti BC, Toruń 1997.
4. Rysz-Kowalczyk B. (red.), Leksykon Polityki Społecznej, Warszawa 2001.
5. Szacka B., Wprowadzenie do socjologii, Oficyna Naukowa, Warszawa 2003.

Netografia:

1. Wikipedia.

Photo by „My Life Through A Lens” on Unsplash.