Rola NGO i biznesu w srebrnej gospodarce na poziomie lokalnym

W ostatni weekend września zorganizowaliśmy kolejne, drugie już Śniadanie NGO – Biznes. Przypomnijmy, że śniadania to cykl comiesięcznych spotkań mających na celu integrację przedstawicieli wrocławskich organizacji pozarządowych i biznesu, wymianę informacji, poglądów, opinii, ułatwiających nawiązywanie partnerstw oraz realizację wspólnych inicjatyw i projektów. Śniadania mają charakter integracyjno-edukacyjny. Każde śniadanie jest poświęcone określonemu tematowi, który prezentuje zaproszony ekspert w danej dziedzinie. Tym razem naszym gościem był Leszek Pieczyński z Loży Dolnośląskiej Business Centre Club, który zaprezentował temat: „Rola organizacji pozarządowych i biznesu w srebrnej gospodarce na poziomie lokalnym.” Poniżej przedstawiamy fragment jego prezentacji:

Definicja srebrnej gospodarki

Wychodząc od definicji srebrna gospodarka (wg. European Commission 2015) jest określana jako, Ekonomiczne możliwości wynikające z publicznych, jak tez prywatnych wydatków związanych ze starzeniem się ludzi przy uwzględnieniu specyficznych potrzeb populacji 50-60 lat i 75+ nalezących do osób sędziwych. To przekłada się na coraz większy ich udział tak rozumianej specyficznej gospodarki w gospodarce poszczególnych państw. Stąd też należałoby zacząć od lokalnego rozpoznania znaczących różnic w zakresie priorytetów i wzorców konsumpcji oraz oszacowania lokalnej wartości tego rynku, by odpowiednio ukierunkować działania – myślenie w ogólnych kategoriach statystyki regionalnej czy państwowej może być zawodne. Wartość srebrnej gospodarki wg. raportu SGH 2020 (głównie obejmująca prywatne wydatki na różne dobra i usługi osób w wieku 50+) w Unii Europejskiej w 2015 r. wyniosła 3,7 bln EUR i będzie rosła 5% rocznie, osiągając 5,7 bln EUR w 2025 r. (wg. European Commission 2018). Analizy nie są łatwe – z powodu, zarówno rozbieżności definicji srebrnej gospodarki, ale także jej pomiaru bez dobrej jakości danych, które odpowiednio prezentowałyby tę koncepcję.

Aby jednak wykorzystać okazję i uaktywnić właściwie rozumianą srebrną gospodarkę, konieczna jest zmiana postrzegania osób starszych zarówno przez ogół społeczeństwa, jak i przez nie same. Zbiorowość osób starszych nie jest uznawana za produktywną grupę, a tym bardziej za aktywnych uczestników rynku dóbr i usług! W tym zakresie bieżące działania inicjuje Rada ds. Polityki Senioralnej wybrana na kadencję 2020-2024 http://senior.gov.pl/polityka_dlugofalowa

Zintegrowanie NGOs i biznesu

„Rola organizacji pozarządowych i biznesu w srebrnej gospodarce na poziomie lokalnym” to wciąż temat otwarty, wymagający inspiracji ze strony gospodarza terytorium jakim są samorządy jednostek terytorialnych, gdyż ani NGOs, ani biznes nie są na tyle zintegrowane, by odpowiadać za rozwój w skali przestrzennej, stąd temat srebrnej gospodarki powinien być odzwierciedlony w strategiach samorządu terytorialnego na poziomie lokalnym i regionalnym.

Samorząd terytorialny w związku ze starzeniem się społeczeństwa winien w zgodzie z koncepcją „srebrnej gospodarki” tworzyć instytucjonalne i infrastrukturalne warunki rozwoju sprzyjające wydłużaniu pracy starszej generacji – poradnictwo zawodowe, szkolenia rozwijające kompetencje zawodowe i osobowościowe, zwiększenie efektywności usług pośrednictwa pracy, promowanie działalności gospodarczej w sektorze opieki nad osobami starszymi, jak też tzw „białej gospodarki” w tym rozwój podmiotów ekonomii społecznej.

Program rządowy

W Rządowym Programie – Aktywność Społeczna Osób Starszych na lata 2014- 2020, dotyczącym długofalowej polityki senioralnej a opracowanym przez Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej w 2013, Srebrna Gospodarka (silver economy) została zdefiniowana jako system ekonomiczny, ukierunkowany na wykorzystanie potencjału osób starszych i uwzględniający ich potrzeby. Wprawdzie program rządowy w obszarze srebrnej gospodarki koncentruje się na wspieraniu efektywnych rozwiązań dostosowanych do oczekiwań osób starszych ale skupia się głównie na rekomendacjach, takich jak:

rozwój alternatywnych form opieki dla osób starszych
promocja pracy – zawodu w sektorze opiekuńczym
promocja działalności gospodarczej w sektorze opieki nad osobami starszymi
podnoszenie kwalifikacji opiekunów (w tym opiekunów nieformalnych)
promocja rozwoju oferty usług, sprzętu i oprogramowania dostosowanego do możliwości i potrzeb osób starszych

To ważne obszary działania, ale nie spełniają raczej oczekiwań, pod względem możliwości stojących przed srebrną gospodarką. Natomiast rządowy program jako główny cel w obszarze polityki senioralnej stawia solidarnośc pokoleń jako normę kierunkową w społeczeństwie, polityce społecznej, kulturze oraz na rynku pracy – proponując istotne dla przywrócenia równowagi, rekomendacje – jak:

upowszechnianie wymiany doświadczeń samorządowych komisji/rad, organizacji pozarządowych działających dla osób młodych i starszych;
wykorzystanie istniejącej infrastruktury społecznej do tworzenia i rozwoju przyjaznych, łatwo dostępnych przestrzeni do spotkań międzypokoleniowych i wymiany doświadczeń dla osób młodych i starszych;
wprowadzenie do systemu edukacji formalnej i nieformalnej zagadnień związanych ze starością, starzeniem się populacji oraz komunikacji i współpracy międzypokoleniowej;
otwieranie uczelni i szkół na współpracę z organizacjami seniorskimi;
wypracowanie i upowszechnienie narzędzi wspierających współpracę różnych grup wieku z uwzględnieniem m.in. metod mentoringu i zarządzania wiekiem;
współpraca organizacji pozarządowych, samorządów, dziennikarzy oraz przedsiębiorców w przygotowywaniu kampanii, programów, akcji promujących pozytywny wizerunek osób starszych;
zmiana języka mówienia i pisania o starości oraz o osobach starszych;
wprowadzenie tematyki promowania współpracy pokoleń i pozytywnego wizerunku starości jako zadania misyjnego mediów publicznych

Biorąc pod uwagę, że program jest fazie ostatniego po 6-ciu latach, roku realizacji, to wygląda na to, że niezbyt wiele lub wcale w tym zakresie zostało zrobione i wystarczy tylko wstawić datę obejmującą nowy okres programowania 2021-2027 i ponownie spokojnie postawić na półce. Więcej o rekomendacjach: link.

Jednak Polska i polskie regiony już nie ma czasu na przyglądanie się zjawisku starzenia się populacji z nadzieją, że to co obserwujemy, to może tyko zły sen, który zaraz odejdzie w niepamięć. Wszystko jednak wskazuje na to, że senna mara przybiera już realne kształty. Należy więc zawczasu rozpoznawać potrzeby społeczne, aby adekwatnie na nie odpowiadać. Przedsiębiorcy muszą się zawczasu zając swoimi przyszłymi emerytami, umożliwiając im przystosowanie do oczekiwań srebrnej gospodarki, przy wspópracy urzędów pracy, których rola uległa znaczącej zmianie, tymbardziej, że pandemia koronawirusa wiele zmieniła w gospodarce i pewnie wiele jeszcze może zmienić, dając się dotkliwie we znaki wielu branżom.
Szansą na pojawienie się nowych produktów i usług skierowanych do seniorów jako konsumentów. Mogą to być z jednej strony produkty związane z kulturą i rozrywką, ale też ułatwiające życie codzienne, opiekę i rehabilitację oraz rekreację. Rozwój tego segmentu rynku może być wielką szansą dla lokalnych firm i przyczynić się do wzrostu zatrudnienia w sektorze usług, w tym tzw. „białych miejsc pracy”. Warunkiem powodzenia tego procesu jest uwzględnienie zachodzących zmian demograficznych w planowaniu na poziomie lokalnym.

Dla przykładu 15 lat temu, „Silver economy” została zainicjowana (w 2005 r.) w Niemczech (Nadrenia Północna-Westfalia), jako wspólna inicjatywa europejskich regionów. Głównym przekazem programu było potraktowanie starzenia się społeczeństwa nie jako zagrożenia, lecz jako wyzwania i szansy dla osiągnięcia wzrostu gospodarczego oraz poprawy konkurencyjności Europy, zaś celem nadrzędnym uzyskanie poprawy jakości życia osób starszych. Program koncentrował sięna stymulowaniu działalności gospodarczej na rzecz wzrostu, tworzeniu miejsc pracy i spójności, wsparciu i integracji różnych regionów Unii Europejskiej. Takie podejście w kontekście długofalowym przyczyniło się do podnoszenia świadomości w społeczeństwie, wymiany doświadczeń i efektywniejszej komunikacji w tym obszarze. W realizację tak pomyślanego programu dot. srebrnej gospodarki zostali włączeni nie tylko seniorzy, ale też przedsiębiorcy i partnerzy gospodarczy, administracja, politycy, lokalne podmioty i sektor NGO. Z tego wynika, że to wszystko jeszcze przed nami. Mamy w Polsce Ustawę o osobach starszych, która zobowiązuje do generowania każdego roku „Informacji o sytuacji osób starszych”. I to jest w zasadzie tyle. Powstają rekomendacje, które są linijkowe, na zasadzie, że „warto byłoby”, „zasadne jest” itd. I taki, wydaje się, mamy, przynajmniej oficjalnie, stan na dziś w zakresie polityki państwa.

Rekomendacje z raportu w części dotyczącej Srebrnej Gospodarki

Można uznać, że osoby w wieku 50+ aktywnie tworzą srebrną gospodarkę poprzez np. pracę wykonywaną nieodpłatnie na rzecz członków nieformalnych sieci społecznych. Te różnice przekładają się na różnorodne możliwości rozwoju srebrnej gospodarki w krajach Europy Środkowo-Wschodniej. Należy podkreślić, że rozwój srebrnej gospodarki w przyszłości będzie zależeć w dużym stopniu od struktury społeczno-ekonomicznej zbiorowości osób starszych, która ulega i będzie ulegać znaczącym przeobrażeniom. Należy uwzględniać różne wyzwania i szanse, jakie stoją przed gospodarkami krajów regionu.

Starzenie się ludności jest wyzwaniem. Srebrna gospodarka (niezależnie od definicji) powinna być jednym z celów programów i polityk, które w sposób skuteczny oraz trwały mają pozytywny wpływ na rozwój ekonomiczny gospodarek regionu Europy Środkowo-Wschodniej. Osoby starsze nie powinny być postrzegane jako obciążenie, ale jako potencjał rozwoju – z punktu widzenia zarówno rozwoju rynku usług dla seniorów, jak i ich aktywnego uczestniczenia w życiu społeczno-ekonomicznym kraju (poprzez aktywność zawodową i pozazawodową).
Przykłady aktywizacji osób w wieku 55 lat i więcej w krajach regionu wskazują na różnice strategii w/z angażowania osób w wieku około emerytalnym na rynku pracy. Warto wesprzeć wymianę praktycznych doświadczeń z krajów, gdzie wskaźniki zatrudnienia są wyższe, aby znaleźć przyczyny tych różnic. W tym kontekście warto wymienić np. Estonię czy Łotwę, charakteryzujące się wysokimi wskaźnikami zatrudnienia dla tej zbiorowości.
Analiza sytuacji dochodowej pokazuje różnice między krajami Europy Środkowo- Wschodniej, w dużej mierze pokrywają się z makroekonomicznymi wskaźnikami rozwoju gospodarczego tych krajów. Gorsza sytuacja finansowa starszych pokoleń (we wszystkich krajach) w porównaniu do młodszych grup wskazuje, że obecnie trudno będzie realizować cele srebrnej gospodarki (gdy istotne jest zwiększenie popytu na dobra i usługi dla osób starszych, wówczas muszą być finansowane ze środków prywatnych). Konsumpcja prywatna musiałaby być stymulowana poprzez dodatkowe zachęty finansowe (ulgi, dotacje, dofinansowanie).
Mimo wielu programów i działań aktywność edukacyjna osób starszych (jako jednego z sektorów wpisujących się w ideę srebrnej gospodarki) jest niska we wszystkich krajach Europy Środkowo-Wschodniej (z wyjątkiem Estonii). Konieczne jest zatem nie tylko opracowanie skutecznych sposobów wspierania idei uczenia się przez całe życie, ale także zachęcanie ludzi w każdym wieku do korzystania z takich możliwości.
Konieczne jest wzmacnianie aktywności fizycznej i zachowań prozdrowotnych wśród osób w każdym wieku, co przyczyni się do poprawy stanu zdrowia populacji, w tym osób starszych i sędziwych. Ponadto warto wspierać uczestnictwo w życiu społecznym i kulturalnym w celu zwiększenia jakości życia ludności.
Sektor turystyczny z udziałem osób starszych jest uzależniony od wielu czynników. Kierunek rozwoju usług turystycznych dla osób starszych powinien uwzględniać charakterystyki tej grupy ludzi, m.in. ich finanse, stan zdrowia czy sytuację rodzinną. Usługi te powinny być dostosowane do potrzeb i ograniczeń seniorów i, co więcej, oferta turystyczna powinna być atrakcyjna, by zachęcić ich do tego typu aktywności.
Możliwości dotarcia z produktami czy usługami wiążą się z wykorzystaniem nowych technologii. Mimo rosnącego udziału osób starszych korzystających z komputera i Internetu nadal ich aktywność w tym zakresie jest niska i silnie zróżnicowana między analizowanymi krajami. Niski stopień użytkowania komputera i Internetu może prowadzić do wykluczenia społecznego osób starszych pod wieloma względami. Należy wspierać edukację w zakresie ICT wśród osób starszych, a także dostęp do odpowiedniego sprzętu/urządzeń.
Wolontariat i praca społeczna świadczona przez osoby starsze nie są postrzegane jako źródło ekonomicznych korzyści dla srebrnej gospodarki, ale de facto jako jej uzupełnienie. Oprócz oczywistych korzyści dla społeczności lokalnych, działalność taka może mieć pozytywny wpływ na jakość życia osób starszych dzięki zmniejszeniu poczucia osamotnienia. Organizacja pracy społecznej, szczególnie na szczeblu lokalnym – mogą przynieść nowe pomysły i idee do wdrożenia (np. innowacje społeczne w obszarze srebrnej gospodarki).
Ważnym obszarem srebrnej gospodarki jest opieka. Osoby starsze zarówno są beneficjentami systemu opiekuńczego, jak i (choć w mniejszym stopniu) wspierają inne osoby. To ważne dla organizacji skutecznego systemu opieki, łączącego rozwiązania opieki formalnej, w tym instytucjonalnej, i nieformalnej. Działania powinny być spójne, wspierające osobę starszą i jej opiekunów oraz rozwijane na poziomie lokalnym.
Usługi powiązane z białą gospodarką, to rozwijający się sektor nowych usług medycznych i okołomedycznych. Istnieje wiele zawodów powiązanych z białą gospodarką i zapotrzebowanie na specjalistów świadczących tego typu usługi będzie rosło. W wielu krajach regionu Europy Środkowo- Wschodniej, zapotrzebowanie na te kadry jest duże i będą odczuwalne niedobory kadrowe. Istotną kwestią jest konieczne zwiększenie finansowania systemu opieki zdrowotnej/ długoterminowej, gdyż obecnie te wydatki są pokrywane z prywatnych funduszy, co w powiązaniu z trudną sytuacją materialną osób starszych może prowadzić do negatywnych skutków zdrowotnych tej grupy ludzi.
Zmiany klimatyczne niedawno zaistniały w debacie publicznej bardzo wyraziście. Starsze pokolenia nie powinny być wykluczane z promocji idei ochrony środowiska, przeciwdziałania zmianom klimatycznym i myślenia ekologicznego w swoich aktywnościach. Oznacza to konieczność zmian dotychczasowych zachowań i promocję rozwiązań proekologicznych.