Ochrona Sygnalistów
Sygnalista to osoba fizyczna, która zgłasza lub ujawnia publicznie informację o naruszeniu prawa uzyskaną w kontekście związanym z pracą. Informacja o naruszeniu prawa to informacja, w tym uzasadnione podejrzenie, dotyczące zaistniałego lub potencjalnego naruszenia prawa, do którego doszło lub prawdopodobnie dojdzie w podmiocie prawnym, w którym sygnalista uczestniczył w procesie rekrutacji lub innych negocjacji poprzedzających zawarcie umowy, pracuje lub pracował, lub w innym podmiocie prawnym, z którym sygnalista utrzymuje lub utrzymywał kontakt w kontekści związanym z pracą, lub informacja dotycząca próby ukrycia takiego naruszenia prawa.
1. Sygnalista zgłasza naruszenia dotyczące:
- korupcji;
- zamówień publicznych;
- usług, produktów i rynków finansowych;
- przeciwdziałania praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu;
- bezpieczeństwa produktów i ich zgodności z wymogami;
- bezpieczeństwa transportu;
- ochrony środowiska;
- ochrony radiologicznej i bezpieczeństwa jądrowego;
- bezpieczeństwa żywności i pasz;
- zdrowia i dobrostanu zwierząt;
- zdrowia publicznego;
- ochrony konsumentów;
- ochrony prywatności i danych osobowych;
- bezpieczeństwa sieci i systemów teleinformatycznych;
- interesów finansowych Skarbu Państwa Rzeczypospolitej Polskiej, jednostki samorządu terytorialnego oraz Unii Europejskiej;
- rynku wewnętrznego Unii Europejskiej, w tym publicznoprawnych zasad konkurencji i pomocy państwa oraz opodatkowania osób prawnych; konstytucyjnych wolności i praw człowieka i obywatela – występujące w stosunkach jednostki z organami władzy publicznej i niezwiązane z dziedzinami wskazanymi w pkt 1–16.
Przez kontekst związany z pracą należy rozumieć przeszłe, obecne lub przyszłe działania związane z wykonywaniem pracy na podstawie stosunku pracy lub innego stosunku prawnego stanowiącego podstawę świadczenia pracy lub usług lub pełnienia funkcji w podmiocie prawnym lub na rzecz tego podmiotu lub pełnienia służby w podmiocie prawnym, w ramach, których uzyskano informację o naruszeniu prawa oraz istnieje możliwość doświadczenia działań odwetowych.
Sygnalistą może być m.in. pracownik, w tym pracownik tymczasowy, osoba ubiegająca się o pracę, wolontariusz, członek organów spółek prawa handlowego, osoba świadcząca pracę na innej podstawie niż stosunek pracy, w tym na podstawie umowy cywilnoprawnej.
Zgłaszający nadużycia dotyczące prawa pracy nie będzie sygnalistą, naruszenie związane z prawem pracy zostały ostatecznie wykreślone z katalogu zgłoszeń. Nie będzie również sygnalistą np. konsument, którego prawa konsumenckie zostały naruszone i który dokonał zgłoszenia do Rzecznika Praw Konsumenta o nierespektowaniu jego praw przez sprzedawcę. Bez kontekstu związanego z pracą nie mamy bowiem do czynienia z sygnalistą w rozumieniu ustawy o ochronie sygnalistów, nawet jeśli zgłoszenie mieści się w katalogu spraw objętych tą ustawą.
Sygnalista może dokonać zgłoszenia wewnętrznego do: lub zgłoszenia zewnętrznego – do Rzecznika Praw Obywatelskich albo organu publicznego. Sygnalista może także dokonać ujawnienia publicznego, a więc podać informację o naruszeniu prawa do wiadomości publicznej np. poprzez media społecznościowe.
2. Od kiedy sygnaliście przysługuje ochrona?
Sygnalista podlega ochronie już od chwili dokonania zgłoszenia lub ujawnienia publicznego. Wystarczy zgłoszenie o naruszeniu prawa, aby korzystać z ochrony jako sygnalista. Sygnalista nie będzie musiał przy tym uprawdopodabniać, że doszło do naruszenia prawa, ani nie będzie zobowiązany do składania oświadczeń pod rygorem odpowiedzialności karnej za podawanie nieprawdziwych informacji. Warunkiem przyznania ochrony jest uzasadnione przekonanie sygnalisty, że będąca przedmiotem zgłoszenia lub ujawnienia publicznego informacja jest prawdziwa w momencie dokonywania zgłoszenia lub ujawnienia publicznego oraz to, że stanowi informację o naruszeniu prawa.
3. Czy zgłoszenie zwalnia od odpowiedzialności karnej?
Ustawa nie zwalnia sygnalisty z odpowiedzialności karnej za popełniony czyn zabroniony. W tym zakresie stosuje się wyłącznie przepisy postępowania karnego, a ustawa w ogóle w te kwestie nie ingeruje. Sąd dokonujący oceny zachowania sprawcy czynu zabronionego może oczywiście wziąć pod uwagę dokonanie zgłoszenia sygnalnego. Ale będzie to tylko i wyłącznie decyzja sądu, podjęta w ramach swobodnej oceny dowodów.
4. Działania odwetowe
Działanie odwetowe to bezpośrednie lub pośrednie działanie lub zaniechanie w kontekście związanym z pracą, które jest spowodowane zgłoszeniem lub ujawnieniem publicznym i które narusza lub może naruszyć prawa sygnalisty, wyrządza lub może wyrządzić mu nieuzasadnioną szkodę, w tym bezpodstawne inicjowanie postępowań przeciwko sygnaliście.
5. Działania odwetowe polegają w szczególności na:
- odmowie nawiązania stosunku pracy;
- wypowiedzeniu lub rozwiązaniu bez wypowiedzenia stosunku pracy;
- niezawarciu umowy o pracę na czas określony lub umowy o pracę na czas nieokreślony po rozwiązaniu umowy o pracę na okres próbny, niezawarciu kolejnej umowy o pracę na czas określony lub niezawarciu umowy o pracę na czas nieokreślony po rozwiązaniu umowy o pracę na czas określony – w przypadku gdy sygnalista miał uzasadnione oczekiwanie, że zostanie z nim zawarta taka umowa;
- obniżeniu wysokości wynagrodzenia za pracę;
- wstrzymaniu awansu albo pominięciu przy awansowaniu;
- pominięciu przy przyznawaniu innych niż wynagrodzenie świadczeń związanych z pracą lub obniżeniu wysokości tych świadczeń;
- przeniesieniu na niższe stanowisko pracy;
- zawieszeniu w wykonywaniu obowiązków pracowniczych lub służbowych;
- przekazaniu innemu pracownikowi dotychczasowych obowiązków sygnalisty;
- niekorzystnej zmianie miejsca wykonywania pracy lub rozkładu czasu pracy;
- negatywnej ocenie wyników pracy lub negatywnej opinii o pracy;
- nałożeniu lub zastosowaniu środka dyscyplinarnego, w tym kary finansowej, lub środka o podobnym charakterze;
- przymusie, zastraszaniu lub wykluczeniu;
- mobbingu;
- dyskryminacji;
- niekorzystnym lub niesprawiedliwym traktowaniu;
- wstrzymaniu udziału lub pominięciu przy typowaniu do udziału w szkoleniach podnoszących kwalifikacje zawodowe;
- nieuzasadnionym skierowaniu na badania lekarskie, w tym badania psychiatryczne, chyba że przepisy odrębne przewidują możliwość skierowania pracownika na takie badania;
- działaniu zmierzającym do utrudnienia znalezienia w przyszłości pracy w danym sektorze lub w danej branży na podstawie nieformalnego lub formalnego porozumienia sektorowego lub branżowego;
- spowodowaniu straty finansowej, w tym gospodarczej, lub utraty dochodu;
- wyrządzeniu innej szkody niematerialnej, w tym naruszeniu dóbr osobistych, w szczególności dobrego imienia sygnalisty.
Za działania odwetowe z powodu dokonania zgłoszenia lub ujawnienia publicznego uważa się także próbę lub groźbę zastosowania powyższych środków. Na pracodawcy spoczywa ciężar dowodu, że podjęte działanie, nie jest działaniem odwetowym.
6. Kim są osoby pomagające sygnaliście i powiązane z nim?
Osobami pomagającymi sygnaliście są osoby fizyczne pomagające mu w zgłoszeniu lub ujawnieniu publicznym w kontekście związanym z pracą. Ich wsparcie nie powinno zostać ujawnione. Osobami powiązanymi z sygnalistą są osoby fizyczne, mogące doświadczyć działań odwetowych w związku z dokonaniem zgłoszenia. Za takie osoby uznajemy m.in. współpracowników lub osoby najbliższe sygnaliście. Osoby pomagające i powiązane z sygnalistą mają prawo do takiej samej ochrony jak sygnalista.
7. Przepisy prawa karnego dotyczące ochrony pracodawcy przed nieuczciwymi sygnalistami
- naruszenie tajemnicy służbowej (art. 266 KK)
- nielegalne uzyskanie informacji (art. 267 KK)
- fałszywe dowody (art. 235 KK)
- zniesławienie (art. 212 KK)
- fałszywe oskarżenie (art. 234 KK)
- zawiadomienie o przestępstwie niepopełnionym (art. 238 KK)
8. Procedura
Zgłoszenie pisemne w formie listu sporządzonego na papierze i wysłanego w zaklejonej kopercie na adres korespondencyjny Fundacji SOC TECH LAB we Wrocławiu, 51-638, przy ul. Aleksandra Kotsisa 35/6 (wpisanej do Krajowego Rejestru Sądowego pod numerem 0000517580, NIP 8982208260, REGON 022460256) z obowiązkowym dopiskiem na kopercie „do rąk własnych Pełnomocnika ds. zgłoszeń sygnalistów – nie otwierać” lub zgłoszenie ustne za pomocą bezpośredniego spotkania zorganizowanego z Pełnomocnikiem ds. zgłoszeń sygnalistów w termie 14 dni od dnia otrzymania wniosku osoby zgłaszającej. W przypadku zgłoszenia ustnego za zgodą sygnalisty zgłoszenie jest dokumentowane w formie:
a) nagrania rozmowy, umożliwiającego jej wyszukanie, lub
b) protokołu spotkania, odtwarzającego jego dokładny przebieg, przygotowanego pełnomocnika ds. zgłoszeń sygnalistów.
Osoba zgłaszająca może dokonać sprawdzenia, poprawienia i zatwierdzenia protokołu spotkania przez jego podpisanie.
Ostateczny wybór kanału zgłoszenia nieprawidłowości należy do osoby zgłaszającej.
Pełnomocnikiem ds. zgłoszeń sygnalistów został wybrany: Damian Wojciech Dudała, adres e-mail: damian.dudala@soctechlab.org
9. Terminy
Sygnalista otrzymuje potwierdzenie wpływu zgłoszenia wewnętrznego w terminie do 7 dni od dnia jego otrzymania przez Fundację, pod warunkiem podania adresu do kontaktu w postaci adresu korespondencyjnego lub adresu poczty elektronicznej lub skorzystania elektronicznego systemu dedykowanego do przyjmowania i procedowania zgłoszeń wewnętrznych. Pełnomocnik ds. zgłoszeń sygnalistów przekazuje informacje zwrotną
sygnaliście, w terminie nieprzekraczającym 3 miesięcy od dnia potwierdzenia przyjęcia zgłoszenia wewnętrznego lub w przypadku nieprzekazania potwierdzenia, w terminie 3 miesięcy od upływu 7 dni od dnia dokonania zgłoszenia wewnętrznego, chyba że sygnalista nie podał adresu do kontaktu, na który należy przekazać informację zwrotną. Informacja zwrotna zawiera informacje o planowanych lub podjętych działaniach następczych i o powodach takich działań.
Dane osobowe, które w sposób oczywisty nie mają znaczenia dla rozpatrywania zgłoszenia wewnętrznego, nie są zbierane, a w razie przypadkowego zebrania są niezwłocznie usuwane. Usunięcie tych danych osobowych następuje w terminie 14 dni od chwili ustalenia, że nie mają one znaczenia dla sprawy. Dane osobowe oraz pozostałe informacje w rejestrze zgłoszeń wewnętrznych przechowywane są przez okres 3 lat po zakończeniu roku kalendarzowego, w którym zakończono działania naprawcze, lub po zakończeniu postępowań zainicjowanych tymi działaniami.
Przekazanie zgłoszenia wewnętrznego skutkuje uruchomieniem trybu formalnego polegającego na rozpoznaniu zgłoszenia przez Pełnomocnika ds. zgłoszeń sygnalistów oraz podjęciu działań następczych. Prawidłowe zgłoszenie wewnętrzne inicjuje każdorazowo wszystkie etapy procesu: przyjęcie zgłoszenia wraz z jego rejestracją, formalną i merytoryczną ocenę zgłoszenia, reagowanie na zgłoszenie (bezstronne i terminowe wewnętrzne postępowanie wyjaśniające) oraz zamknięcie sprawy (podejmowanie określonych decyzji i wdrażania ewentualnych działań naprawczych).
Postępowanie wyjaśniające, bez względu na jego wynik, zostaje zakończone wydaniem raportu z wewnętrznego postępowania wyjaśniającego zawierającego opis wykonanych czynności oraz wnioski i rekomendacje.
10. Raport powinien zawierać w szczególności:
aktualny status przyjętego zgłoszenia wewnętrznego, ogólny opis jego charakteru, ocenę zasadności zgłoszenia, ogólne przedstawienie środków zaradczych dotychczas podjętych przez Fundację, analizę ryzyk dla Fundacji wynikających ze zgłoszenia wewnętrznego oraz wnioski i rekomendacje dalszych działań, na podstawie których możliwe jest podjęcie przez Zarząd Fundacji dalszych rozstrzygnięć.
Na wniosek sygnalisty zgłoszenie ustne może być dokonane podczas bezpośredniego spotkania zorganizowanego w terminie 14 dni od dnia otrzymania takiego wniosku.
W takim przypadku za zgodą sygnalisty zgłoszenie jest dokumentowane w formie:
- nagrania rozmowy, umożliwiającego jej wyszukanie, lub
- protokołu spotkania, odtwarzającego jego dokładny przebieg, przygotowanego pełnomocnika ds. zgłoszeń sygnalistów. Osoba zgłaszająca może dokonać sprawdzenia, poprawienia i zatwierdzenia protokołu spotkania przez jego podpisanie.