POTRZEBY OSÓB Z NIEPEŁNOSPRAWNOŚCIĄ
Na całym świecie w coraz większym stopniu uznaje się ideę niezależnego życia osób z niepełnosprawnością. Niezależne życie nie oznacza, że osoby z niepełnosprawnością nie potrzebują wsparcia ze strony innych. Chcą one po prostu sprawować taką samą kontrolę nad swoim życiem i dokonywać takich samych wyborów każdego dnia, jak osoby pełnosprawne. Chodzi o takie wsparcie, dzięki któremu osoba z niepełnosprawnością będzie zdolna włączyć się do społeczeństwa, rozwijać się wraz z procesami zmiany społecznej i prowadzić niezależne życie. Z samego rozumienia pojęcia wynika, że osoba niezależna to osoba niepodporządkowana komuś, czemuś, decydująca o sobie. Jednym ze sposobów na realizację idei niezależnego życia jest asystentura.
CO MÓWIĄ BADANIA SPOŁECZNE?
Tymczasem jak pokazują różnorodne badania, a także doniesienia z mediów, osoby z niepełnosprawnością w Polsce ograniczone są brakiem dostępności do usług asystenckich. Większość osób z niepełnosprawnością skazana jest na opiekę rodziny, co kończy się wypaleniem i frustracją obu stron. Dlatego tak potrzebne są usługi asystenckie. Jeśli nawet nie od razu zostaną one wprowadzone do wszystkich sfer życia, powinny być dostępne przynajmniej w czasie pracy i nauki. O ile na uczelniach wyższych w większości przypadków funkcjonują asystenci, o tyle na otwartym rynku pracy jest to rzadkością.
Kiedy rozpoczęłam korzystanie z usług asystenckich na uczelni, wreszcie zrozumiałam o czym mówiły od dawna moje koleżanki zza granicy, z krajów, w których usługi asystenckie są oferowane od bardzo dawna. Moja asystentka pozwala mi na swobodne przemieszczanie się na terenie uczelni, jak również pomaga w robieniu notatek, piciu, jedzeniu itp. Dzięki temu moi rodzice mogą dowolnie spędzić kilka czy kilkanaście godzin, nie marnując czasu na uczelnianych korytarzach. W Stanach Zjednoczonych osoby z niepełnosprawnością mogą się usamodzielnić dzięki asystentom osobistym. W Polsce, póki co, jest to pobożne życzenie. Każda osoba z niepełnosprawnością powinna mieć dostęp do takich usług na uczelni i w pracy, dzięki czemu nie musiałyby angażować do pomocy rodziny, przyjaciół albo współpracowników, co często bywa krępujące. Usługi asystenckie są podstawą niezależności osób z niepełnosprawnością, stwarzając możliwość wejścia w społeczeństwo. Bez asystentów osoby z niepełnosprawnością nie mają właściwie szans na normalne, zintegrowane ze społeczeństwem życie.
DEBATA NA POZIOMIE ADMINISTRACJI CENTRALNEJ
Jak pokazują doświadczenia ruchów osób z niepełnosprawnością, np. z krajów zachodnich Europy, osiągnięcie modelu, w którym asystentura funkcjonuje jako usługa świadczona na rzecz osoby z niepełnosprawnością, jest możliwe. Obecnie w Polsce odbywają się różnorodne spotkania, począwszy od komisji sejmowych, przez spotkania z przedstawicielami Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej, po spotkania na poziomie gminy. Proponowane są różne rozwiązania systemowe, opierające się w głównej mierze o Państwowy Fundusz Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych. Najbardziej istotna jest jedna kwestia, aby pieniądze przeznaczane odgórnie otrzymywały bezpośrednio osoby z niepełnosprawnością, a nie ośrodki czy instytucje. Tylko takie rozwiązanie pozwoli osobie z niepełnosprawnością na kształtowanie swojego życia zgodnie ze swoimi wyobrażeniami. Stosunek pracy powinien być regulowany przez osobę z niepełnosprawnością lub jej rodziców jako usługodawców. Powinny też być ściśle określone rygory, co do tego, jaki zakres obowiązków mają asystenci, zakres ten określa usługodawca.
NIEŚCISŁOŚCI W NAZEWNICTWIE
W ostatnim czasie niebywale ochoczo używa się określenia asystentura społeczna. Czyżby zatem asystent świadczył swe usługi społecznie, bez wynagrodzenia? W literaturze przedmiotu można spotkać dwa określenia asystenta – asystent osobisty osoby niepełnosprawnej (AOON) i asystent osoby niepełnosprawnej (AON). Ponieważ określenia te bardzo często są mylone, należy wyjaśnić w jaki sposób definiuje się poszczególnych asystentów. AOON to osoba, która umożliwia niczym nieskrępowane funkcjonowanie osoby z niepełnosprawnością w codziennym życiu prywatnym i zawodowym. Poprzez swoje usługi pełni funkcję kompensacyjną w zależności od stopnia i rodzaju niepełnosprawności i indywidualnej osoby z niepełnosprawnością.
Zakres usług AOON obejmuje m.in.: pomoc w wykonywaniu podstawowych czynności dnia codziennego, np. ubieranie, rozbieranie, przesiadanie się z łóżka na wózek inwalidzki, w toalecie, w czynnościach fizjologicznych, w spożywaniu posiłków itp., w udziale w zajęciach rehabilitacyjnych i rekreacyjnych itd. Decydującymi czynnikami właściwego wypełniania obowiązków przez AOON są ich predyspozycje fizyczne i psychiczne, a nie wiedza teoretyczna czy poziom wykształcenia. Natomiast AON w świetle Rozporządzenia Ministra Gospodarki i Pracy z dnia 8 grudnia 2004 r. w sprawie klasyfikacji zawodów i specjalności dla potrzeb rynku oraz zakresu jej stosowania „ułatwia osobie niepełnosprawnej wykonywanie czynności dnia codziennego, pomaga jej w uzyskaniu jak największej samodzielności w celu zapewnienia optymalnych warunków do samodzielnej rehabilitacji: wspiera osoby niepełnosprawne w realizacji programu rehabilitacji społecznej i zawodowej”.
POTRZEBA KSZTAŁCENIA ASYSTENÓW OSÓB Z NIEPEŁNOSPRAWNOŚCIĄ
Powiatowe i Miejskie Zespoły do spraw Orzekania o Niepełnosprawności definiują osoby posiadające znaczny stopień niepełnosprawności jako niezdolne do pracy i samodzielnej egzystencji. Orzeczenia takie zawierają klauzulę, która mówi, że potrzebują stałej opieki lub pomocy drugiej osoby w związku z ograniczoną możliwością samodzielnej egzystencji. W tym świetle rodzi się zapotrzebowanie na asystentów osób z niepełnosprawnością. Niezmiernie ważne jest, aby była to osoba odpowiednio przygotowana do pełnionej roli. W tej sytuacji powstaje konieczność starannego kształcenia asystentów osób z niepełnosprawnością, uwzględniając specyfikę wszystkich rodzajów niepełnosprawności. Inne bowiem umiejętności będą potrzebne asystentowi osoby poruszającej się na wózku, inne zajmującemu się podopiecznym z dysfunkcją wzroku, a jeszcze inne osobie pomagającej beneficjentowi z niepełnosprawnością narządu słuchu. Dlatego tak ważne jest, aby kandydat na asystenta był zapoznawany ze wszystkimi rodzajami niepełnosprawności, ich specyfiką oraz potrzebami poszczególnych grup.
Należy jednak skupić się nie tylko na niepełnosprawności wrodzonej, ale – co niezwykle istotne w starzejącym się społeczeństwie polskim – także nabytej już w podeszłym wieku. Wszak osoby z nabytą niepełnosprawnością potrzebują zupełnie innego wsparcia niż te z wrodzoną. Nierzadko powstają u nich bariery psychologiczne. Asystent powinien być wsparciem w tych sferach życia, w których osoba sobie nie radzi poprzez ograniczenia spowodowane niepełnosprawnością. Dlatego istotną rolę odgrywa również to, aby uczulać asystentów na indywidualne podejście do poszczególnego beneficjenta. Ważnym aspektem będą tutaj kompetencje psychospołeczne.
Wsparcie odpowiednio wyszkolonego asystenta pozwoliłoby też na odciążenie członków najbliższej rodziny, na których najczęściej spoczywa obowiązek opieki nad osobą z niepełnosprawnością. Pozwoliłoby to też na powrót do pracy wielu ludziom, którzy zmuszeni częstokroć do całodobowej opieki rezygnują z pracy, przez co pogarszają się warunki materialne nie tylko ich samych, ale i pozostającej we wspólnym gospodarstwie domowym osoby z niepełnosprawnością.
Nie ulega wątpliwości, że usługi asystenckie są niezbędne, aby realizować ideę niezależności osoby z niepełnosprawnością. Osoba z niepełnosprawnością powinna mieć wybór asystenta, czasu, w jakim potrzebuje wsparcia, wybór formy, ilości i miejsca wsparcia, a przede wszystkim środki celowe, dzięki którym mogłaby takiego asystenta zatrudnić.
Autorzy: Damian Wojciech Dudała, Grzegorz Modrzyński, Patrycja Polczyk
BIBLIOGRAFIA
- Barnes C., 2003, Independent Living, Politics and Implications, UK.
- Bojarska M., Karlińska B., 2007, Usługi asystenckie w systemie wsparcia osób niepełnosprawnych, PEKiN (Praca, Edukacja, Kariera i Niepełnosprawność), Szczecin.
- Żółkowska T., 2008, Usługi dla dorosłych osób z niepełnosprawnością – integracja czy segregacja, [w:] Problemy edukacji, rehabilitacji i socjalizacji osób niepełnosprawnych. W stronę podmiotowości osób niepełnosprawnych (red. Klinik A.), t. 4, Impuls, Kraków.
- Wapiennik E., Piotrowicz R., 2002, Niepełnosprawny – Pełnoprawny obywatel Europy, UKIE, Warszawa.
- www.sejm.gov.pl z dnia 20.08.2014 r.
- www. niepelnosprawni.gov.pl z dnia 20.08.2014 r.
- www.idsa.org.au z 19.08.2014 r.
